Bilim, edebiyat ve barış alanlarında dünyanın en prestijli ödülü olarak kabul edilen Nobel Ödülleri’nde 2025 yılı kazananları belli oldu. Yaklaşık bir haftadır devam eden ve tüm dünyanın merakla takip ettiği açıklamalar, bugün (13 Ekim) ekonomi alanındaki ödülün duyurulmasıyla sona erdi. İnsanlığın geleceğine yön veren çığır açan çalışmalar, cesur edebi eserler ve barış için verilen yorulmak bilmez mücadeleler, bu yıl da Nobel komiteleri tarafından onurlandırıldı.
Cuma günü Norveç’in başkenti Oslo’da açıklanan Barış Ödülü haricindeki tüm ödüller, İsveç’in başkenti Stockholm’de duyuruldu. Kazananlar, ödüllerini 10 Aralık‘ta, ödüllerin kurucusu Alfred Nobel’in ölüm yıl dönümünde düzenlenecek olan görkemli törenlerde alacaklar. İşte insanlığın bilgi ve barış mirasına katkıda bulunan 2025 Nobel Ödülü sahipleri ve onlara bu büyük onuru getiren çalışmaları.
Tıp: Bağışıklık Sisteminin Bekçilerini Keşfeden Üçlü
Nobel Haftası, 6 Ekim‘de tıp alanındaki ödülün açıklanmasıyla başladı. Bu yılki Nobel Tıp Ödülü, bağışıklık sistemi üzerine yaptıkları devrim niteliğindeki çalışmalar nedeniyle üç bilim insanı arasında paylaştırıldı: Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Dr. Shimon Sakaguchi.
Bu üçlü, farklı projelerde yürüttükleri araştırmalarla, vücudun bağışıklık sistemini kontrol altında tutan ve aşırı tepki vermesini engelleyen kilit bir mekanizmayı ortaya çıkardı. Günümüzde “düzenleyici T hücreleri” olarak bilinen bu hücrelerin önemini keşfeden bilim insanları, bu sayede Tip 1 diyabet, romatoid artrit ve lupus gibi otoimmün hastalıkların anlaşılmasında kritik bir rol oynadı. Bu bulgular günümüzde; otoimmün hastalıklar için daha iyi tedaviler geliştirmek, organ nakli başarı oranını artırmak ve vücudun kansere karşı kendi mücadelesini güçlendirmek gibi birçok alanda kullanılıyor.
Ödül sahiplerinden 64 yaşındaki Brunkow, Seattle’daki Sistem Biyolojisi Enstitüsü’nde kıdemli program yöneticisi olarak görev yapıyor. 64 yaşındaki Ramsdell, San Francisco merkezli Sonoma Biotherapeutics şirketinde bilimsel danışmanlık yaparken, 74 yaşındaki Sakaguchi ise Japonya’daki Osaka Üniversitesi İmmünoloji Sınır Araştırma Merkezi’nde seçkin bir profesör olarak çalışmalarını sürdürüyor.
Fizik: Kuantum Tünellemenin “Tuhaflığını” Teknolojiye Taşıyanlar
7 Ekim‘de açıklanan Nobel Fizik Ödülü de yine bir üçlüye gitti. John Clarke, Michel H. Devoret ve John M. Martinis, atom altı parçacıkların “tuhaf” davranışlarından biri olan kuantum tünelleme üzerine yaptıkları araştırmalarla ödüle layık görüldü. Bu çalışmaları, MRI cihazlarının ultra hassas ölçümler yapabilmesini sağladı ve daha iyi cep telefonları ile daha hızlı bilgisayarların temelini attı.
Bu üç bilim insanı, atom altı dünyanın çelişkili gibi görünen doğasını (ışığın hem dalga hem de parçacık olabilmesi veya atom parçalarının aşılmaz görünen engellerden “tünel açarak” geçebilmesi gibi) alıp dijital cihazların daha geleneksel fiziğine uyguladılar. Bulgularının sonuçları, ileri teknolojilerde yeni yeni görülmeye başlanıyor ve gelecekte süper güçlü kuantum bilgisayarların geliştirilmesinin önünü açabilir.
Projeye öncülük eden 83 yaşındaki Clarke araştırmalarını Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’de; 67 yaşındaki Martinis Kaliforniya Üniversitesi, Santa Barbara’da yürüttü. 72 yaşındaki Devoret ise Yale Üniversitesi ve Kaliforniya Üniversitesi, Santa Barbara’da görev yapıyor.
Kimya: Gazları Hapseden Moleküler Kafeslerin Mimarları
8 Ekim‘de bir başka bilimsel üçlü, Nobel Kimya Ödülü’nün sahibi oldu. Susumu Kitagawa, Richard Robson ve Omar M. Yaghi, içlerinde devasa miktarlarda gaz hapsedebilen yeni moleküler yapılar geliştirmeleri nedeniyle ödüllendirildi. Uzmanlar, bu çalışmanın atmosferden sera gazlarını emme veya çöl ortamlarından nem toplama gibi potansiyel uygulamalar için zemin hazırladığını belirtiyor. Bu çığır açan çalışmanın, “insanlığın en büyük zorluklarından bazılarının çözümüne katkıda bulunabileceği” ifade ediliyor.
Ödül sahiplerinden 74 yaşındaki Kitagawa Japonya’daki Kyoto Üniversitesi’nde, 88 yaşındaki Robson Avustralya’daki Melbourne Üniversitesi’nde ve 60 yaşındaki Yaghi ise Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’de çalışmalarını sürdürüyor.
Edebiyat: Apokaliptik Dünyanın Alaycı Yazarı László Krasznahorkai
9 Ekim‘de Nobel Edebiyat Ödülü, Macar yazar László Krasznahorkai‘ye verildi. Nobel jürisi, yazarın eserlerinin “apokaliptik terörün ortasında sanatın gücünü koruduğunu” belirtti. Sürreal ve anarşik romanları, karamsar bir dünya görüşünü keskin bir mizahla birleştiriyor.
71 yaşındaki Krasznahorkai, gezici bir sirk ve doldurulmuş bir balinayı konu alan rahatsız edici ve gerçeküstü bir masal olan “Direnişin Melankolisi” ve kumara düşkün bir aristokratın destansı hikayesi olan “Baron Wenckheim’ın Eve Dönüşü” de dahil olmak üzere 20’den fazla kitaba imza attı. Krasznahorkai, aynı zamanda otokratik Macaristan Başbakanı Viktor Orbán’ın ve özellikle Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından hükümetinin Ukrayna’ya destek vermemesinin de sesli bir eleştirmeni olarak biliniyor.
Barış: Venezuela’da Muhalefeti Birleştiren İsim María Corina Machado
10 Ekim‘de Oslo’da açıklanan Nobel Barış Ödülü, Venezuelalı muhalif lider María Corina Machado‘ya verildi. Komite, Machado’yu “bir zamanlar derinlemesine bölünmüş olan siyasi bir muhalefette kilit, birleştirici bir figür” olması nedeniyle övdü.
Bu hafta 58 yaşına giren Machado, geçen yılki başkanlık seçimlerinde Başkan Nicolás Maduro’ya karşı aday olmaya hazırlanıyordu, ancak hükümet tarafından adaylığı engellendi. Seçim öncesi süreçte, adaylıktan men edilmeler, tutuklamalar ve insan hakları ihlalleri de dahil olmak üzere yaygın bir baskı ortamı yaşandı.
Ocak ayından bu yana halk arasında görülmeyen ve saklandığı düşünülen Machado’nun, bu durum nedeniyle Aralık ayındaki ödül törenine katılıp katılamayacağı belirsizliğini koruyor. Machado, Nobel Barış Ödülü’nü kazanan 112 kişi içinde 20. kadın oldu.
Ekonomi: İnovasyon ve “Yaratıcı Yıkım”ı Açıklayan Ekonomistler
Nobel Haftası, 13 Ekim‘de Joel Mokyr, Philippe Aghion ve Peter Howitt‘e verilen Nobel Ekonomi Anma Ödülü ile sona erdi. Üç ekonomist, inovasyonun ekonomik büyüme üzerindeki etkisini ve yeni teknolojilerin eski teknolojilerin yerini nasıl aldığına dair “yaratıcı yıkım” olarak bilinen kilit ekonomik kavramı araştırmalarıyla onurlandırıldı.
Kazananlar, ekonomiye zıt ama tamamlayıcı yaklaşımları temsil ediyor. Mokyr, tarihsel kaynakları kullanarak uzun vadeli eğilimleri inceleyen bir ekonomi tarihçisiyken, Howitt ve Aghion yaratıcı yıkımın nasıl işlediğini açıklamak için matematiğe başvurdu.
Hollanda doğumlu 79 yaşındaki Mokyr, Northwestern Üniversitesi’nden; 69 yaşındaki Aghion, Collège de France ve London School of Economics’ten; Kanada doğumlu 79 yaşındaki Howitt ise Brown Üniversitesi’nden.
Sıkça Sorulan Sorular
-
Nobel Ödülleri neden farklı şehirlerde (Stockholm ve Oslo) açıklanıyor/veriliyor?
Ödüllerin kurucusu Alfred Nobel, vasiyetinde Tıp, Fizik, Kimya ve Edebiyat ödüllerinin İsveç kurumları tarafından, Barış Ödülü’nün ise Norveç Nobel Komitesi tarafından verilmesini istemiştir. O dönemde İsveç ve Norveç aynı birlik içinde yer alıyordu. Bu vasiyet nedeniyle Barış Ödülü Oslo’da, diğer ödüller ise Stockholm’de verilmeye devam etmektedir.
-
Nobel Ekonomi Ödülü, Alfred Nobel’in orijinal vasiyetinde var mıydı?
Hayır, Ekonomi Ödülü Alfred Nobel’in orijinal vasiyetinde yer almaz. Resmi adı “Alfred Nobel Anısına Sveriges Riksbank (İsveç Merkez Bankası) Ekonomi Bilimleri Ödülü” olan bu ödül, 1968 yılında İsveç Merkez Bankası tarafından kurulmuş ve ilk kez 1969’da verilmiştir. Diğer ödüllerle aynı prensiplerle verilmekte ve kazananlar Nobel Ödülü sahipleri olarak anılmaktadır.
-
Bu yıl Nobel Ödülü kazananlar arasında hiç Türk bilim insanı veya yazar var mı?
2025 Nobel Ödülleri’nin ana dallarında (Tıp, Fizik, Kimya, Edebiyat, Barış, Ekonomi) açıklanan listeye göre bu yıl Türkiye’den bir kazanan bulunmamaktadır. Türkiye’den daha önce 2006’da Orhan Pamuk Edebiyat Ödülü’nü, 2015’te ise Aziz Sancar Kimya Ödülü’nü kazanmıştır.
